Bestuurlijke samenvatting

De coronacrisis heeft een grote impact op de wereld, ons land en ook onze gemeente. Vanaf medio maart heeft de 'intelligente lockdown' gevolgen voor onze inwoners, ondernemers, maatschappelijke partners en onze medewerkers. Onze manier van werken en de inhoud van het werk is in korte tijd veranderd. 

Toen op 12 maart landelijke maatregelen door het Rijk werden aangekondigd, hebben wij in korte tijd veel georganiseerd om onze dienstverlening op peil te houden. Een groot deel van de medewerkers werkt vooral thuis. Onze dienstverlening gaat door, door de buitendienst en de medewerkers op kantoor. Overleggen gebeuren vooral digitaal, ook met onze partners en inwoners. Dat vroeg creativiteit en flexibiliteit van eenieder.
We zien dat het in deze tijd complexer is om de verbinding met en tussen inwoners te realiseren: Coevorden Verbindt is ons gedachtegoed om in verbinding met de samenleving te staan. Die verbinding maken wij graag persoonlijk, face to face, en een digitale onmoeting kan daar meestal niet aan tippen.  Van al onze doelen heeft Verbindend Besturen misschien wel de meeste impact van de coronacrisis gemerkt: ook op de dingen die we doen, maar vooral hòe we de dingen doen.

Één van de activiteiten waar veel werk voor was verzet, maar dat vanwege de coronacrisis niet door kon gaan, was de viering van 75 jaar bevrijding. Ook is er vertraging in de uitvoering van onderwerpen zoals Vitale Vakantieparken, de Omgevingswet, de taaltrajecten voor kinderen en volwassenen en elementen binnen de opgave 'Energieneutrale gemeente'. Juist op onderwerpen als de noodopvang voor scholen, de inzet van BOA's, de TOZO-regeling en het Drentse maatregelenpakket voor ondernemers hebben wij als eerste overheid extra inzet gepleegd. 

Er is nog geen zicht op het einde van de coronapandemie. Wij zullen nog lange tijd op een andere, nieuwe manier blijven werken. Wij verwachten dat een deel van de veranderingen blijvend zal zijn, zoals bijvoorbeeld het thuiswerken. Ook zal de coronacrisis haar sporen nalaten in onze samenleving en de lokale economie. Hoe werken wij samen met maatschappelijke partners en inwoners? Hoe houden wij de verbinding in stand? Wat gaat de financiële impact in de lokale economie en op onze gemeentefinanciën zijn? Veel is nog onzeker. 

Landelijk is in opdracht van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) onderzoek verricht naar de financiële consequenties van de coronacrisis voor gemeenten. Wij hebben ook deelgenomen aan dit onderzoek. De uitkomst van het onderzoek laat zien dat in het gunstigste scenario de totale kosten voor alle gemeenten samen tussen de € 1,4 en € 1,8 miljard zijn. In dit scenario volgt er geen tweede piek van de corona-uitbraak. In het ongunstige scenario kunnen de kosten oplopen tot € 2,7 miljard. Inclusief de middelen voor de TOZO, de GGD'en en de Veiligheidsregio's komt de raming uit op € 6,15 miljard in het worstcasescenario. De bedragen in deze scenario's zijn immens en laten zien dat de financiële impact van de coronacrisis niet onderschat kan worden. De grootste effecten die tot deze bedragen leiden, zijn de (bijzondere)bijstand, de parkeerbelasting en de toeristenbelasting. De genoemde cijfers zijn schattingen en nog onzeker. In lijn met deze uitkomst kan het effect op de bijstand significant zijn. Dat is sterk afhankelijk van het aantal inwoners dat vanuit de WW in de Wwb instroomt.  Ten aanzien van de toeristenbelasting hebben wij aangegeven nog geen herkenning te hebben bij de scenario's. Wij ontvangen een compensatie van het Rijk en zien dat deze zomer veel vakantiegangers juist in eigen land blijven. Veel (en veelal Nederlandse) vakantiegangers doen onze toeristische gemeente aan. 

Waar wij een inschatting kunnen maken van de (mogelijke) organisatorische en/of financiële gevolgen, hebben wij dit in deze halfjaarrapportage opgenomen. 

Crisisorganisatie 
Er is vanaf het begin gekozen om de crisisorganisatie in omvang beperkt te houden en de reguliere organisatielijnen te benutten, om zo de bestaande expertise, netwerken en communicatielijnen te benutten. Vanuit de crisisorganisatie zijn medewerkers werkzaam geweest in de structuur van de Veiligheidsregio. Er is in de verschillende overlegvormen geparticipeerd, zoals het RBT, het gemeentescretarissenoverleg, het overleg van de algemeen commandanten bevolkingszorg en diverse werkgroepen onder de VRD en de VDG. Passend bij de bestaande afspraken om bij calamiteiten de crisisorganisatie te bemensen vanuit de 12 gemeentes.

Binnen de gemeente zelf zijn er accenten in het werk veranderd. Zo ging het overleg met scholen over noodopvang, met sportverenigingen over de mogelijkheid om buiten te sporten en met bedrijven over wat de coronacrisis voor hen voor gevolgen had. Er werden vragen gesteld over de uitleg van de noodverordening die in overleg met de Veiligheidsregio in de meeste gevallen konden worden beantwoord. Sommige vragen waren zo specifiek op een bedrijf of situatie gericht dat contact moest worden gelegd met het RIVM of met het rijk om helderheid te krijgen. In een aantal gevallen zijn organisaties aangesproken op het naleven van de maatregelen, waardoor handhaving niet meer nodig bleek. In één situatie bleek een interpretatieverschil tussen de gemeente en de veiligheidsregio waardoor horeca ruimer open was dan toegestaan. Dit is hersteld.
In de samenleving waren veel initiatieven zichtbaar. Een deel ontstond zonder dat de gemeentelijke organisatie daar een rol in hoefde te hebben, op andere momenten was er een faciliterende rol, bijvoorbeeld door het initiatief breder onder de aandacht te brengen.
Over de consequenties in het werk is meer te lezen in de hoofdstukken per programma.

Een aantrekkelijk Coevorden is samen met onze inwoners bouwen aan een toekomstperspectief, waarbij wij als gemeente gezien willen worden als medestander.

Vanaf het tweede kwartaal stond veel in het teken van de coronacrisis. Het veroorzaakte stilstand, maar biedt eveneens potentieel voor transformatie. Gelukkig kon het werk op vele terreinen ook gewoon door. In de binnenstad van Coevorden zijn na een uitgebreid meedenkproces de werkzaamheden voor de herinrichting van de centrumstraten gestart. Ook het stationsgebied kreeg verder vorm. In samenspraak met ondernemers is nagedacht en gesproken over de mogelijkheden om onze bedrijventerreinen aantrekkelijker te maken.

De status ‘culturele gemeente van Drenthe’ in 2021-2022 is een unieke kans om Coevorden te positioneren en onze rijke historie te laten zien. De voorbereidingen zijn in volle gang onder aanvoering van het aanjaagteam. Ook de voorbereidingen voor een uitgestelde viering van 75 jaar vrijheid lopen.

In het kader van een toekomstbestendige woningvoorraad is een woningmarktonderzoek gestart in BOCE-verband. De economische crisis maakt de regio en regionale samenwerking nog belangrijker, zowel met de omringende gemeenten als ook internationaal. Via de Regiodeal zijn meerdere projecten opgestart waaronder Vitale Dorpen en Tuindorp. Ook het Fablab, voor een betere verbinding tussen onderwijs en het technische bedrijfsleven, start met een bijdrage van de Regiodeal. Op ruimtelijk gebied komt er ruimte voor maatwerk en een meer integrale afweging, en daarom heeft de raad inmiddels uitgangspunten voor de omgevingsvisie vastgesteld.

De gemeente Coevorden werkt aan duurzaamheid! Met de vaststelling van de duurzaamheidsvisie 'Samen op weg naar een klimaatbestendige toekomst!' in december 2019 hebben wij uw commitment gekregen om samen te werken aan de energietransitie, de verduurzaming van onze gemeentelijke organisatie, circulaire economie en een groene leefomgeving. We streven naar een duurzame en daarmee toekomstbestendige leefomgeving.

De visie is de kapstok voor het vervolg: de doorvertaling naar concrete, strategische en operationele doelen. Een brede duurzaamheidsstrategie voor de gehele organisatie. De eerste twee kwartalen van 2020 stonden vooral in het teken van onderzoek en planvorming. Zo hebben we een uitgebreide nulmeting van ons gemeentelijk kernbezit uitgevoerd, zodat we op basis van feiten een pad kunnen uitstippelen om ons bezit te verduurzamen. De eerste fase van het onderzoek is afgerond en er wordt nu gewerkt aan de koppeling met de meerjarenonderhoudsplanning. We hebben ook onze eigen facilitaire diensten onder de loep genomen en werken aan een actieplan om deze stap voor stap te verduurzamen. Samen met Duurzaam Dalen en andere stakeholders hebben wij gewerkt aan een subsidieaanvraag voor een Proeftuin Aardgasvrije Wijken. Daarnaast zijn er tijdens de Sprintsessies Warmte in maart 2020 de eerste stappen gezet in het proces om te komen tot een warmtevisie. Het is nu zaak om voortvarend aan de slag te gaan met de warmtevisie als we de deadline van december 2021 willen halen.

De rest van 2020 zal vooral in het teken staan van het verdere concretiseren van duurzaamheidsplannen. De verschillende afdelingen in de gemeentelijke organisatie gaan aan de slag om te laten zien hoe zij een bijdrage gaan leveren aan onze doelstellingen op het gebied van duurzaamheid.

Kinderen moeten veilig, gelukkig en gezond kunnen opgroeien zodat zij zich naar potentie kunnen ontwikkelen tot zelfstandige en zelfredzame volwassenen. Daarom wordt vanaf 2020 extra ingezet op ‘voorkomen’ door de inzet van het programma ‘Kansrijk Opgroeien, voorkomen en doorbreken van intergenerationele armoede’. Het programma is in de afgelopen periode met partners ontwikkeld. Als professionele organisaties willen we samen leren van en met de kinderen, hun ouders en hun omgeving wat wel en niet werkt en ons handelen aanpassen waar dat nodig is. We doen dit eerst in Poppenhare, Lootuinen en Tuindorp om vervolgens te leren voor de hele gemeente.’ Wij hebben uw raad hierover in juni geïnformeerd.

Ook willen we dat inwoners gezonder en langer leven, zonder financiële problemen en zo lang als dat mogelijk is zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Zo wordt door middel van theatervoorstellingen en peer to peer education er ingezet op financiële educatie van kinderen, voornamelijk in het voortgezet onderwijs. In basisonderwijs wordt hier door middel van leesboeken op ingezet. Er is een themagroep Dementievriendelijk Coevorden opgericht, waarin het Alzheimer café, het Steunpunt Mantelzorg, het kenniscentrum voor dementie en dementiezorg (Demens, Tangenborgh) en wij als gemeente participeren. Er is een meerjarig plan gemaakt met als doel actief in te zetten op vroegsignalering en het herkennen van dementie. Het proces van samenwerking met MWC, GGD en Icare Jgz is aangescherpt. Er is een inhoudelijk en financieel kader gesteld voor 2021, waardoor vanuit gemeente meer stuur is op eindresultaat en zicht op monitoring problematiek.

Rondom de verscherpte meldcode 'Kindermishandeling en Huiselijk geweld 2019' zijn drie medewerkers geschoold. Met het vaststellen van de regiovisie “Geweld hoort nergens thuis’ maken wij de volgende stap om eerder te signalering en de expertise van VTD toe te voegen aan het lokale veld. De eerste twee kwartalen van 2020 laten een mindering van het aantal meldingen bij Veilig Thuis Drenthe (VTD) zien in vergelijking met dezelfde periode in 2019. Het aantal adviezen is enigszins gestegen in vergelijking met dezelfde periode in 2019. Wekelijks levert VTD per gemeente een overzicht van de meldingen en adviezen. Wij hebben op dit moment in Coevorden geen wachtlijst meer.

Coevorden Verbindt kunnen we en willen we alleen samen met inwoners doen. Door het Coronavirus was dat de afgelopen maanden lastiger. Toch hebben we verdere stappen kunnen zetten in het samenwerken met inwoners en het stimuleren van Verbinding tussen (groepen) inwoners. Coevorden Verbindt krijgt pas lading als het over concrete onderwerpen gaat. Daar kunnen we het verschil maken en dat doen we ook. Bijvoorbeeld in de samenwerking met Duurzaam Dalen bij de aanvraag voor subsidie voor het realiseren van een aardgasvrije wijk en met de historische vereniging van Zweeloo bij het inventariseren en het openbaar maken van het archief van de voormalige gemeente Zweeloo. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden waarin we samenwerken met inwoners om onze gemeente en hun leefomgeving nog mooier te maken.

Verbindend Besturen is nooit af. We vinden het belangrijk te blijven leren en onszelf te blijven ontwikkelen. Dat doen we door te leren van elkaar, als raad college en organisatie, maar ook door steeds weer te kijken wie nou die inwoners zijn waarmee we samenwerken. Wat drijft hen en hoe kunnen we daarbij aansluiten? Inmiddels zijn we gestart met het formuleren van een visie op Verbindend Besturen onder de werktitel 'de visie op Participatie'. Hierin geven we kaders en richting over hoe we als gemeente omgaan met inwonersinitiatieven en hoe we op een herkenbare manier participatietrajecten vormgeven. Ook daar willen we leren en gebruiken we de ervaringen die zowel inwoners als wij hebben opgedaan in de onderlinge samenwerking.

Financieel gezien is het resultaat van deze halfjaarrapportage fors negatief met een nadeel van ruim € 1,6 miljoen. Dit in tegenstelling tot voorgaande jaren, waar alle halfjaarrapportages forse plussen lieten zien. Het nadeel in deze rapportage zagen wij grotendeels al op ons afkomen. De eerste tekenen zagen wij in de structurele doorwerking van het Jaarverslag 2019. Dat betrof een nadeel op het sociaal domein. Ook de meicirculaire van het gemeentefonds pakt negatief uit. De structurele doorwerking van de tekorten in het sociaal domein zijn in de Kaderbrief 2021 aan de orde gekomen. In 2020 doet dit nadeel zich ook voor. Landelijk zien we deze nadelen op het sociaal domein al langer. Ook in Coevorden tekenen deze signalen zich nu steeds prominenter af.

Het structurele karakter van deze tekorten vraagt om het creëren van structurele mogelijkheden om bij te sturen. Wij hebben weliswaar ruimte in onze begroting en beschikken over een ruime algemene reserve, maar zullen tijdig reageren om onze financiën toekomstbestendig te houden. Mede omdat de aanstaande herverdeling van het gemeentefonds in dit najaar een risico voor ons is. In de samenstelling van de Programmabegroting 2021 zullen wij, naast het sluitend maken van het meerjarenperspectief, moeten voorsorteren op de effecten van de herverdeling door financiële ruimte te creëren.

De aanwezigheid van incidentele en structurele financiële vangnetten geeft ons de tijd, rust en ruimte om zorgvuldige afwegingen te maken hoe wij ons beleid bij kunnen stellen resulterend in een lager kostenvolume. Dit vraagt de komende periode politieke keuzes. Onze vangnetten zijn niet onuitputtelijk. Daarnaast is het wenselijk om in het financieel meerjarenperspectief rekening te houden met het aanzuiveren van deze vangnetten om in de toekomst tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat dit per direct tot het aanpassen van onze ambities of doelstellingen resulteert.

Wij blijven bij het Rijk aandacht vragen voor de tekorten en blijven aannemen dat wij voldoende budgetten ontvangen om onze taken goed uit te kunnen voeren. Ook verwachten wij een reële compensatie voor de financiële gevolgen van de coronacrisis. Naast het vragen van aandacht voor reële budgetten, spreken wij graag met uw raad over denkrichtingen c.q. keuzes om ter voorbereiding op de samenstelling van de Programmabegroting 2021 gezamenlijk koers te bepalen. 

Wij zien ons financieel perspectief in negatieve zin veranderen. Wij zien al geruime tijd dat gemeenten in hoge mate druk ervaren op de budgetten van het sociaal domein. Wij konden u dit voorjaar een Jaarverslag over 2019 presenteren met een positief rekeningresultaat van € 1,5 miljoen. Daarin leidde de uitvoering van de Wmo wel tot een nadeel. In de Kaderbrief 2021 hebben wij het financieel perspectief voor de jaren 2021-2024 doorgerekend. Dit werken wij dit najaar uit in de begroting en is daarom onder voorbehoud. Het perspectief is weliswaar negatief. 

Deze bestuursrapportage sluit af met een negatief saldo van € 1.621.000. Een groot deel van het nadelige effect is de structurele doorwerking van het Jaarverslag 2019, waarin het sociaal domein (Wmo en Jeugd) een aantal nadelen laat zien. Dit nadeel hebben wij ook in de Kaderbrief 2021 onder uw aandacht gebracht. Daarnaast doet zich een nadeel voor op uitkeringverstrekking (BUIG). De rijksbijdrage is neerwaarts bijgesteld. In programma zes zorgt de meicirculaire voor een nadeel van € 340.000 en een lagere dividenduitkering voor een nadeel van € 105.000. In de investeringen doen zich een drietal wijzigingen voor. Het effect op de kapitaallasten is beperkt en brengen wij ten gunste en ten laste van de stelpost vervangingsinvesteringen. 

De structurele effecten die wij al in de Kaderbrief 2021 hebben opgenomen, maken deel uit van het saldo van de Kaderbrief en hebben wij daarom niet meer meegenomen in het saldo van deze Halfjaarrapportage over 2020. Dat betreft de nadelen op het sociaal domein.

De verschillen zijn onderstaand op programmaniveau weergegeven: